Hoe vaak komt artrose voor?

Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening en een van de meest voorkomende reden om een arts te bezoeken. In 2021 waren er ruim 1.5 miljoen mensen met artrose bekend bij de huisarts. Hiervan had 48% van de patiënten artrose van de knie en 31% artrose van de heup. 21% van de patiënten had een andere vorm van perifere artrose (artrose aan de handen, polsen, enkels, voeten of schouder). Artrose komt bij vrouwen bijna 2x zo vaak voor als bij mannen en neemt toe met de leeftijd.

Bron: www.vzinfo.nl/artrose.

Kosten

De kosten voor de behandeling van patiënten met artrose waren in 2019 ruim 1,1 miljard euro. Dit komt overeen met 1,1% van de totale uitgaven aan gezondheidszorg in Nederland.

Verreweg het grootste deel van dit bedrag (81,1%) wordt besteed aan zorg binnen het ziekenhuis.  Artrose behoort mede door de vergrijzing tot een van de snelst groeiende aandoeningen. Geschat wordt dat het aantal mensen met artrose in de periode 2015-2040 met 41% zal stijgen (Bron: www.volksgezondheidenzorg.info).

Kwaliteit van leven

De kwaliteit van leven van patiënten met artrose is duidelijk lager dan bij mensen zonder artrose. Dit komt aan de ene kant doordat zij vaak pijn ervaren, maar ook  doordat zij vaak beperkt zijn in activiteiten in het dagelijks leven. Denk hierbij aan wandelen (22%), aankleden en zwaar tillen (Vos 2010, Cross 2010). Ook zijn zij vaak zijn aangewezen op hulp van professionals en familieleden. Daarnaast hebben zij doordat zij slecht kunnen bewegen vaak bijkomende aandoeningen zoals maagklachten of hart- en vaatziekten (Swain 2020).

Wat is artrose?

Artrose is een aandoening die ontstaat door slijtage van het gewrichtskraakbeen. Als reactie hierop kan het gewricht ontstoken raken en treden er in het hele gewricht veranderingen op. In het bot treedt verdikking op en kunnen zich holtes (cystes) vormen, en aan de randen van het gewricht kunnen botwoekeringen ontstaan. Daarnaast kan het gewrichtskapsel ontstoken raken, en door ophoping van vocht kan zwelling en stijfheid van het gewricht optreden.  In een vergevorderd stadium is het kraakbeen helemaal weggesleten en kan bot-op-bot contact ontstaan. Door pijn, zwelling en stijfheid van het aangedane gewricht worden patiënten met artrose vaak ernstig beperkt bij hun dagelijkse activiteiten, en veel patiënten hebben bijkomende aandoeningen zoals overgewicht, suikerziekte en hart- en vaatziekten.

Wat gebeurt er in het gewricht?

In een gewricht komen twee botuiteinden bij elkaar. Om te zorgen dat deze botten soepel langs elkaar heen kunnen bewegen zit hier kraakbeen tussen. Sommige gewrichten, zoals je knie, schouder (AC-gewricht) of pols bevatten daarnaast ook schokdempende kussentjes (de meniscus). Het gewricht wordt bij elkaar gehouden door banden en een gewrichtskapsel. Aan de binnenkant van dit kapsel zit een slijmvlieslaag. Dit noemen we het synovium. Het synovium produceert vocht dat dient als smeermiddel.

Gezond of ongezond?

Als uw kraakbeen gezond is bevat het geen bloedvaten. De kraakbeencellen die in het gewricht zitten houden namelijk niet van zuurstof. Zij zijn gemaakt om in een zuurstofarme omgeving te overleven. Echter, bij artrose, ontstaat er ingroei van bloedvaten in het kraakbeen. Via deze bloedvaten wordt er zuurstof getransporteerd naar het kraakbeen waardoor afbraak van kraakbeen optreedt.

Zo ontstaat er een vicieuze cirkel. Hoe meer schade, hoe meer bloedvaten, hoe meer afbraak van kraakbeencellen wat weer meer schade veroorzaakt. (Jang 2021). Het kraakbeen van mensen met overgewicht bevat meer bloedvaten dan het kraakbeen van  mensen met een gezond gewicht. Dit leidt samen met de belasting door de extra kilo’s tot een grotere kans op artrose. (Belluzi 2020)

Gezond bot (links) en bot bij artrose (rechts)

Klachten

De belangrijkste klachten bij artrose zijn pijn, stijfheid en moeite met bewegen. Hieronder leggen we uit wat de verschillende klachten inhouden. Klik op het pijltje die naar beneden wijst om meer over een specifieke klacht te leren.

artrose klachten

Pijn

Belasting

Pijn treedt vooral op bij belasting van het gewricht. Vaak verergert de pijn in de loop van de dag. Soms gaat het belasten goed en treedt de pijn pas de volgende dag of de dag erna op. Als de artrose toeneemt komt ook nachtpijn of pijn in rust voor.

Startpijn

Startpijn is kenmerkend voor artrose en treedt op gedurende de eerste paar stappen of bewegingen als je na een periode van rust (zitten, staan of liggen) weer in beweging komt.

Ontsteking

Pijn door ontsteking: als een gewicht met artrose ontstoken raakt neemt de pijn flink toe. Uw gewricht is dan warm, licht gezwollen en (soms) een beetje rood.

Stijfheid
Gedurende dag

Door pijn, zwelling en veranderingen in het gewricht kun je vaak minder goed bewegen. Denk aan:

  • moeilijker draaien van je nek of rug
  • uw knie niet volledig kunnen buigen of strekken
  • moeilijk uw sokken aankrijgen
's Ochtends

Met name ’s ochtends bij het opstaan kunnen de gewrichten stijf en stram aanvoelen. Deze stijfheid verdwijnt meestal binnen een half uur.

Zwelling
Zwelling

Soms is uw gewricht licht gezwollen of warm. Met name na intensieve belasting kan reactie in het gewricht optreden in de vorm van pijn en zwelling. Uw gewricht kan ook dikker aanvoelen door botwoekeringen aan de rand van het gewricht (osteofyten). Deze uitsteeksels kunnen het gewrichtskapsel en de omliggende weke delen irriteren.

Instabiliteit
Evenwicht

Door artrose ontstaat verzwakking van de spieren rond het gewricht. Hierdoor kan instabiliteit van het gewricht optreden. Ook kan overbelasting van de spieren en pezen ontstaan waardoor de pijn toeneemt. Pijn kan ervoor zorgen dat u uw spieren niet goed kunt aanspannen. Ook dit kan een instabiel gevoel geven. Pijn en instabiliteit vergroten de kans om te vallen.

Knarsende gewrichten
Schadelijk?

Soms kunnen gewrichten een krakend of knarsend geluid maken tijdens bewegen. Dit noemen we crepiteren. Crepiteren komt veel voor bij artrose. Dit kraken is niet schadelijk en kan ook voorkomen bij gezonde gewrichten.

Lichaamshouding
Verandering

Als artrose langer bestaat kan dit leiden tot een afwijkende stand van uw gewrichten. Een voorbeeld hiervan is dat knieën naar buiten (O-benen) of juist naar binnen (X-benen)  kunnen staan. Deze standsveranderingen beïnvloeden vaak ook de manier waarop uw andere gewrichten, spieren en pezen belast worden. Soms kan een brace of zooltje voor in de schoenen hierbij helpen.

Beloop

Het beloop van artrose is wisselend van aard en varieert van persoon tot persoon. Meestal wisselen goede periodes en periodes met verergering van de klachten elkaar af. Soms is er geen duidelijke aanleiding voor de toename van klachten maar vaak wordt de verergering uitgelokt door overbelasting, bijvoorbeeld door een verhuizing, een lange wandeling of het dragen van verkeerd schoeisel.

Er is weinig samenhang tussen de ernst van de klachten en de mate van artrose op een röntgenfoto. Daarentegen is toename van de klachten meestal wel gerelateerd aan verslechtering van het radiologisch beeld.

Oorzaken en risicofactoren

Ondanks veel onderzoek is nog steeds niet bekend wat de precieze oorzaak is van artrose. Wel zijn er verschillende risicofactoren die invloed hebben op het ontstaan van artrose. Dit kunnen bijvoorbeeld leeftijd, erfelijkheid, geslacht, overgewicht, gewrichtsontstekingen of een gewrichtsbeschadiging in het verleden zijn. Vaak spelen meerdere van deze factoren een rol.

Leeftijd

In veel gevallen ontstaat de slijtage geleidelijk naarmate men ouder wordt (primaire artrose). Artrose komt voor vanaf 35-40 jaar en neemt toe met de leeftijd. Boven de leeftijd van 85 jaar heeft 37% van de mannen en 56% van de vrouwen artrose. Boven de leeftijd van 85 jaar heeft ruim een derde van alle mannen en ruim de helft van alle vrouwen artrose.

Erfelijkheid

Erfelijke aanleg kan een rol spelen bij het ontstaan van artrose. De ene familie krijgt vaker artrose dan de andere. Als erfelijke aanleg meespeelt, krijgt u relatief vaker artrose op jongere leeftijd en ook in meerdere gewrichten. Ook kunnen er aangeboren afwijkingen zijn, die artrose veroorzaken zoals

Werk en sport

Het is onduidelijk of er een relatie is tussen sport en het ontstaan van artrose. Er zijn onderzoeken die laten zien dat intensief sporten, met name lange afstandlopen en impactsporten, een matig verhoogd risico geeft op het ontstaan van heup- en knieartrose (Lievense 2003, Bierma-Zeinstra 2007). Andere onderzoeken laten zien dat sporten (bv wielrennen, zwemmen, golf) mogelijk beschermend werken. Werkzaamheden met een grote belasting op de gewrichten zoals tillen, hurken, veel traplopen en knielen geven een verhoogd risico op artrose. Zo hebben werknemers in de agrarische sector een verhoogde kans op heupartrose en vloerenleggers, bouwvakkers en schoonmakers een verhoogde kans op knieartrose. Ook bij patiënten met een verminderde botdichtheid of spierzwakte komt meer slijtage voor (Heidari 2011).

Geslacht

Artrose komt in Nederland ruim 2 keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Beschadiging

Beweging is belangrijk om het kraakbeen gezond te houden (Martell-Pelletier, 2016). Fysiek actieve kinderen bouwen een dikkere kraakbeenlaag op dan inactieve kinderen, terwijl bij patiënten die noodgedwongen immobiel zijn (bijvoorbeeld door een verlamming) de kraakbeendikte snel afneemt. Is het gewricht eenmaal aangetast, bij voorbeeld door een trauma, een eerdere knieoperatie of reuma, dan kan belasting juist tot (toename van) slijtage leiden. Meer dan de helft van de mensen die een meniscusoperatie heeft gehad, of zijn voorste kruisband heeft gescheurd, heeft na 15 jaar tekenen van artrose.

Overgewicht

Door een (te) hoog lichaamsgewicht worden uw gewrichten extra belast en kan artrose sneller optreden. Als er al artrose is, kan dit extra gewicht voor meer pijnklachten en voor toename van de artrose zorgen. Ook maakt vetweefsel stoffen aan die tot gewrichtsontstekingen en verergering van pijnklachten bij artrose kunnen leiden. . Onderzoek laat zien dat een gewichtsverlies van circa 10% van het lichaamsgewicht meer dan 50% vermindering van klachten kan geven (Vincent 2012, Kan 2019CHECK, anders tekst NOV gebruiken). Dit betekent dat als u een gewicht heeft van 90 kilo, u 9 kilo zou moeten afvallen om uw klachten met de helft te verminderen.

Diagnose stellen

Om een juiste diagnose te kunnen stellen zal uw arts u vragen stellen over uw klachten en een lichamelijk onderzoek doen.

Stap 1: Gesprek met de arts

Uw arts zal met u in gesprek gaan en vragen naar uw klachten. De arts wil weten hoe lang de klachten bestaan, wat u er aan gedaan heeft en waardoor de klachten toenemen.

De kans dat u artrose heeft groter naarmate u ouder bent dan 45 jaar en u pijnklachten heeft in uw gewricht die samenhangen met belasting van uw gewicht. Andere kenmerk van artrose waar uw arts naar zal vragen zijn zwelling, nachtpijn, ochtendstijfheid en stijfheid van uw gewricht.

Stap 2: Lichamelijk onderzoek

Uw arts zal uw een lichamelijk onderzoek verrichtten. Typische bevindingen die artrose waarschijnlijk maken zijn pijn ter hoogte van de gewrichtsspleet, zwelling, bewegingsbeperking en verbreding of een afwijkende stand van het gewricht en een afwijkende stand van het gewricht. Aan de hand van het gesprek en het lichamelijk onderzoek zal de arts in veel gevallen de diagnose kunnen stellen. Beeldvormend onderzoek is meestal niet noodzakelijk.

Stap 3: Aanvullend onderzoek

Röntgenfoto’s

Een röntgenfoto kan overwogen worden bij patiënten jonger dan 45 jaar, klachten die niet beïnvloed worden door belasting, een onduidelijk klachtenbeeld, onverwacht snelle verergering van klachten of om te beoordelen of een operatie nodig is. In sommige gevallen is een foto nodig om een andere aandoening uit te sluiten. De ernst van de gewrichtsschade op een röntgenfoto geeft geen inzicht in de ernst van de klachten.

MRI scan

Een MRI onderzoek van specifiek de knie is zelden van toegevoegde waarde.  Alleen bij klachten die niet verbeteren of toenemen ondanks behandeling kan dit van aanvullende waarde zijn. Een orthopeed laat soms een MRI maken om te kijken welke operatietechniek het meest geschikt is indien dit nodig is.